På måfå

På måfå og liknande formuleringar er gamle i norsk og nordisk elles. Dei byggjer på ei tyding av å måtta som var vanlegare før, nemleg ‘å kunne, å få lov’, jamfør dansk må jeg ‘kan jeg’.

I Ordbog over det danske Sprog er ordet forklart ved hjelp av det gamle ordtaket at haffwæ oc maa faa thet ær eij alt eens (å ha og å kunna få er ikkje heilt det same).

Den aktuelle tydinga av å måtta har vore svært vanleg i norsk òg. Vi finn ho enno (helst trykklett) i formuleringar som «det må du (no) gjerne gjera» (sjå tyding 4 av å måtta i Norsk Ordbok).

I dansk og eldre dansk-norsk er «på må og få» vanlegare, ved sida av på lykke og fromme.

Tyding

I skriftmålet tyder på måfå om lag det same som på vona, på slump, på lykke og fromme. I andre samanhengar ligg tydinga gjerne nærare ‘fåfengt’.

På måfå kan skrivast om til: «med uklåre tankar om noko ein må (alså berre kanskje kan) få». I praksis tyder det ‘(heilt) planlaust’ (og dermed ofte ‘bortkasta’).

I norsk tekst

På nb.no finn vi måfå fyrst brukt aktivt i ei preike av diktarpresten Jens Zetlitz utgjeven i 1822. Han talar om «de mange Ægteskaber, der sluttes saa ganske paa Maafaa, uden ringeste Hensyn til Fremtiden». Men vi veit at uttrykket då var mykje eldre i både norske dialektar og i dansk.

Hjå oss stod ordet fyrst på trykk i Hans Strøms Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Fogderiet Søndmør (1762) og før det i Erik Pontoppidans Glossarium Norvagicum frå 1749. Slik står det i ordlista hjå Strøm: